شمارش اسپور باکتری ها (هوازی و بی هوازی)

شمارش اسپور باکتری ها (هوازی و بی هوازی)

اسپورها و یا آندواسپورها (Spore یا Endospore) حالت مقاوم از باکتری ها است. به این معنی که اسپورها می توانند در شرایط سختی که عموما باکتری ها دوام نمی آورند، مانند شرایط سخت دمایی (گرما یا سرما)، خشکی، حضور مواد شیمیایی و یا تشعشعات دوام بیاورند. چنانچه اسپورها می توانند دمای ۱۰۰ درجه سانتی گراد را هم تحمل کنند. اسپورها شکل های کروی یا بیضی شکلی دارند و اندازه های آنها نیز مختلف است (از دو تا چهار میکرومتر). هر کدام از باکتری ها می توانند یک اسپور را تشکیل دهند و برعکس نیز از اسپورها یک باکتری ایجاد می شود. در نتیجه این فرآیند به عنوان فرآیند تکثیری در نظر گرفته نمی شود. شکل و اندازه اسپورها می تواند با باکتری ها تفاوت داشته باشد. برخی مواقع اندازه آنها بزرگتر و برخی مواقع کوچکتر از باکتری ها است.

اسپورها دارای لایه های متعدد پروتئینی هستند. این لایه ها در حقیقت نقش محافظتی اسپورها را دارند. اصطلاحا باکتری ها در حالت اسپور به خواب رفته اند. زیرا در این شرایط متابولیسم و تنفس باکتری ها به حداقل می رسد. همچنین تولید آنزیم ها نیز کاهش می یابد. تمامی باکتری ها توانایی تشکیل اسپورها را ندارند. از گونه های مشهوری که می توانند تشکیل اسپور دهند می توان به باسیلوس ها و کلستریدیوم­ ها اشاره کرد. غشای درونی باکتری را دیواره اسپور احاطه کرده است. این دیواره از پپتیدوگلیکان معمول ایجاد شده است. لایه بعدی کورتکس است که بیشترین ضخامت را نیز دارد. جنس آن پپتیدوگلیکان های غیر مرسوم است. با این حال لایه کورتکس نسبت به لیزوزیم کاملا حساس می باشند. لایه بعدی (از داخل به بیرون) لایه غشای خارجی نامیده می شود. پروتين این لایه شبیه کراتینی است. این لایه است که مقاومت در برابر عوامل شیمیایی را ایجاد می کند. در نهایت خارجی ترین لایه، لایه اگزواسپور است که جنس آن لیپوپروتئین می باشد. در شکل زیر لایه های مختلف اسپور نشان داده شده است.

اسپورها را از طریق روش های مختلفی می توان تشخیص داد. یکی از مرسوم ترین تکنیک ها استفاده از  میکروسکوپ های فاز کنتراست است. دلیل آن شکست نور توسط اسپورها است. برای این منظور باید ابتدا باکتری ها به روش گرم رنگ آمیزی کرد. با این روش اسپورها را به صورت شفاف می بینیم. همچنین حالت شکلی و محلی که اسپورها مستقر می شوند یکی از مهمترین راهنمایی ها برای تشخیص آنها می باشد. البته آندو اسپورها به علت همین لایه های متعدد به سادگی نیز رنگ آمیزی نمی شوند. یک روش مناسب دیگر برای تفکیک اسپورها از باکتری ها، روش رنگ آمیزی با مالاشیت گرین است. برای رنگ آمیزی از رنگ مالاشیت گرین و در شرایط حرارت دهی استفاده می شود. همچنین از رنگ های مکمل مانند سافارین نیز استفاده می شود. با این روش رنگ آمیزی، باکتری ها به صورت قرمز و اسپورها به رنگ سبز مشاهده می شوند. در شکل زیر مراحل این تکنیک رنگ آمیزی نشان داده شده است. روش های دیگر رنگ آمیزی اسپورها نیز مانند روش مولر وجود دارد.

به این اسپورها بعضا هاگ های مقاوم نیز گفته می شود. اسپورها می توانند از باکتری های هوازی و یا بی هوازی ایجاد شوند و منجر به فساد مواد غذایی گردند. به خصوص مواد غذایی که محیط کمتر اسیدی دارند. نگهداری در دماهای بالا باعث رشد باکتری ها می شود. اسپورها به خصوص در دمای بالای ۵۵ درجه به سادگی رشد می کنند. فاسد شدن بر اثر باکتری های بی هوازی به صورت متورم شدن و ترکیدن ظروف مشخص می گردد. در نتیجه بررسی و شمارش اسپورها در مواد غذایی از اهمیت بالایی برخوردار است. در مهامکس این امر توسط متخصصین باتجربه و با بالاترین کیفیت انجام می شود.