شناسایی باقی مانده هگزان در روغنها، به ویژه روغنهای خوراکی، به منظور اطمینان از کیفیت و ایمنی در مصرف آنها اهمیت دارد. باقی ماندن آن می تواند منجر به مسمومیت، کاهش کیفیت روغن و حتی مشکلات زیست محیطی گردد. در این مقاله پس از معرفی مختصر روغن ها و هگزان، با اهمیت شناخت هگزان در روغن ها آشنا می شوید. سپس نحوه شناسایی باقی مانده هگزان از طریق تکنیک های مختلف شرح داده می شود.
روغن مایعی است غیر محلول در آب که به صورت طبیعی از مواد گیاهی یا حیوانی و یا از روش هایی مانند فشار, گرما یا حلال های شیمیایی استخراج می شوند و نقش مهمی در زندگی روزمره انسان دارد. روغن عموما از میوه ها, بذرها, دانه ها, گیاهان روغنی و گوشت و چربی حیوانات استخراج می شود و انواع مختلفی دارد که می تواند به روغن های گیاهی و روغن حیوانی تقسیم بندی شود. روغن ها از اسید های چرب ساخته می شوند این اسیدها مولکول های زیستی هستند و از کربن ها با طول ها و اتصالات مختلف تشکیل شده اند و تنوع در اتصالات آنها سبب خصوصیات فزیکی و شیمیایی متفاوتی شده است. از روغن ها می توان در صنایع آرایشی بهداشتی, منابع انرژی, غذا و دارو ها به خاطر وجود اسید های چرب, ویتامین ها و انواع فراورده ها استفاده کرد. با این حال مصرف زیاد روغن باعث به وجود آمدن مشکلات قلبی و عروقی, چاقی و مشکلات بهداشتی می شود.
از طرف دیگر، هگزان از خانواده آلکان ها است که یک هیدروکربن اشباع شده با ترکیب شیمیایی حاوی 6 اتم کربن (C6H14)و 14 اتم هیدروژن است. هگزان یک گاز بی رنگ و بی بو که با افزایش فشار و دما در شرایط استاندارد میتواند به مایع یا حتی جامد نیز تبدیل میشود. هگزان به طور طبیعی در نفت خام و گاز وجود دارد اما به صورت صنعتی نیز تولید می شود. هگزان دو نوع مختلف دارد : ۱- هگزان باز ۲- هگزان ایزومر. هگزان باز از مولکول های خطی و هگزان ایزومر از مولکول های پره ایی تشکیل شده است. در صنایع شیمیایی و نفت و گاز از هگزان به عنوان حلال, تولید محصولات پلیمری و از خاصیت حلالیت آن می توان برای استخراج روغن های گیاهی و بذرها استفاده کرد. هگزان در آزمایشگاه ها به ویژه در روش های کروماتوگرافی و استخراج مواد آلی مورد استفاده قرار می گیرد. همچنین هگزان به عنوان روان کننده در صنایع مختلف از جمله آرایشی و بهداشتی و به عنوان مواد خنک کننده در تهویه مصنوعی مورد استفاده قرار می گیرد.
هگزان چون یک ماده شیمیایی است اگر طبق دستورات استفاده نشود عوارضی خواهد داشت. در مرحله اول می توان به سمی بودن هگزان اشاره کرد اگر به میزان طولانی مصرف شود ممکن است روی سلامت افراد تاثیر بگذارد و تماس آن با پوست باعث بروز مشکلات پوستی و تنفسی خواهد شد. از عوارض دیگر هگزان میتوان به آسیب محیط زیست و آتش سوزی به خاطر قابلیت اشتعال هگزان و آلودگی هوا نیز اشاره نمود.
کاربرد شناسایی باقی مانده هگزان در روغن
شناسایی باقی مانده هگزان در روغنها، به ویژه روغنهای خوراکی، به منظور اطمینان از کیفیت و ایمنی در مصرف آنها اهمیت دارد. هگزان یک ترکیب شیمیایی است که به عنوان یک حلقه پنج عضوی شناخته میشود و ممکن است به عنوان یک باقیمانده در روغنها حضور داشته باشد. یکی از موارد کاربرد شناختن باقی مانده هگزان در روغنها، کنترل کیفیت و اطمینان از عدم آلودگی روغنها می باشد. هگزان به عنوان یک ماده حلال و شیمیایی قوی میتواند در برخورد با واسطه‌های تولید، بسته‌بندی، حمل و نقل یا ذخیره‌سازی به روغن اضافه شود.
مشکلات باقی مانده هگزان در روغن
- مسمومیت: در صورت مصرف روغن های حاوی هگزان به صورت مداوم باعث به وجود آمدن علائمی مانند سرگیجه , سردرد , تهوع و مشکلات گوارشی و در نهایت مسمومیت را در پی خواهد داشت.
- آلودگی محیط زیستی: هگزان چون یک ماده حلال در آب بوده و همچنین حساس به حرکت میتواند از طریق خروجی ها به زباله ها و فاضلاب راه پیدا کرده و وارد محیط زیست شود و آلودگی به وجود آورد.
- کاهش کیفیت: هگزان چون یک ماده غیر خوراکی هست باعث افت کیفیت در روغن خواهد شد و ایمنی روغن ها را به خطر می اندازد.
نحوه شناسایی باقی مانده هگزان در روغن
نحوه شناسایی باقی مانده هگزان در روغن با روش های آنالیزشیمیایی مختلفی انجام می شود. اولین و رایج ترین روش کروماتوگرافی گازی است. دستورالعمل های زیر مراحل انجام این روش را شرح می دهد:
نمونه برداری: نمونه های مورد بررسی از روغن ها باید به درستی انتخاب شود تا نتایج تست دقیق و قابل اعتماد باشد .
استخراج: برای مشخص شدن هگزان در روغن در مرحله اول باید نمونه روغن با حلال مناسب استخراج شود در این مرحله باید هگزان از ماتریس روغن خارج شود .
تجزیه: نمونه استخراج شده به وسیله دستگاه کروماتوگرافی گازی (GC) مورد تجزیه تحلیل قرار خواهد گرفت. در این دستگاه, نمونه مورد نظر به صورت گازی و توسط ستون کروماتوگرافی به طور انتخابی تفکیک می شود.
تشخیص: در این مرحله هگزان شناسایی شده و مقدار آن به صورت کمی اندازه گیری می شود و همچنین می توان با استفاده از روش های طیف سنجی از جمله طیف سنجی
میزان هگزان باقی مانده در روغن را شناسایی (FT-IR) جذبی مادون قرمز و طیف سنجی کرد.
تحلیل نتایج: نتایج به دست آمده ازدستگاه کروماتوگرافی گازی (مانند شکل زیر) و سایر روش های آنالیز توسط کارشناسان تحلیل می شود و میزان باقی مانده هگزان در روغن تعیین می شود. 
دومین روش برای تشخیص گزان، کروماتوگرافی مایع است که در این روش نمونه روغن با استفاده از حلال های مختلف مخلوط شده و برای جداسازی هگزان و دیگر ترکیبات از ستون های کروماتوگرافی مایع استفاده می کنند و در آخر با استفاده از دتکتورها و طیف سنجی هگزان شناسایی و کمیت سنجی می شود.
سومین روش طیف سنجی جذبی مادون قرمز است این روش برای شناسایی ترکیبات شیمیایی از جمله هگزان استفاه شده و با استفاده از این روش نمونه روغن با طیف سنجی جذبی مادون قرمز اسکن می شود و بر اساس الگوی امتصاصی نمونه ترکیبات مختلف شناسایی می شود.
روش چهارم طیف سنجی اسپکترومتری جرمی است , از این روش برای تعیین مولکول ها وترکیبات شیمیایی با دقت بالا استفاده می شود در این روش نمونه روغن به صورت گازی و اتم ها و مولکول های موجود در نمونه با استفاده از اسپکترومتری جرمی تجزیه و تحلیل می شوند.
در هر صورت باید توجه داشت که این مراحل توسط افراد ماهر و مجهز به تجهیزات مناسب انجام شود و هم چنین از روغن معتبر و با استاندارد استفاده شده تا کیفیت و ایمنی محصول مورد نظر حفظ شود.
