روش های طیف سنجی نه تنها برای محققین و مهندسین کاربرد گسترده ای دارد، بلکه یکی از ابزارهای مهم و پرکاربرد در پزشکی قانونی است. ساده ترین روش طیف سنجی که اسپکتروفتومتر UV-VIS است کاربردهای گوناگونی برای کمک به شناسایی مجرمین دارد! در این مقاله به صورت مختصر با کاربردهای اسپکتروفتومتر در پزشکی قانونی آشنا می شوید. برخی از این کاربردها عبارتند از بررسی پوست، مو، خون و بافت های باقی مانده در صحنه جرم، شناسایی داروهای مخدر و الکل، ردیابی داروهای ناشی از اوردوز آنها در بدن مقتولین، بررسی آلت قتاله و بررسی مواد موجود بر روی خودروها.
آنالیزهای طیف سنجی در پزشکی قانونی جهت ردیابی مستندات و شناسایی مدارک کاربرد زیادی دارد و اهمیت خودش را در زمان وقوع پرونده های جنایی نشان می دهد. ابتدا به صورت بسیار مختصر طیف سنجی را یاداوری می کنیم.
طیف سنجی چیست
طیف سنجی در معنای ساده به عنوان مطالعه برهمکنش نور و ماده قابل تعریف است. از دیدگاه تاریخی، در گذشته تنها با استفاده از نور مرئی ساختار مواد مطالعه و مقایسه های کمیتی و کیفتی درباره آنها انجام می شد. امروزه طیف سنجی با استفاده از نور مرئی و بخشی از امواج فرابنفش را اسپکتروفتومتر می نامند.
اسپکتروفتومتر چیست
اسپکتروفتومتر یک ابزار مهم و کاربردی در علوم جنایی و پزشکی قانونی است. این دستگاه می تواند با ارائه اطلاعات دقیق از عناصر و ترکیبات مختلف که بعضاً با چشم غیرمسلح هم قابل دیدن نیستند، نقش مهمی در تشخیص جزئیات یک جنایت احتمالی داشته باشد. با توجه به روش های قدیمی تر مانند آنالیز خون و ویژگی های منفی آن مثل هزینه زیاد، زمان طولانی و توانایی شناسایی محدود ترکیبات، استفاده از اسپکتروفتومتر و در کل طیف سنجی، روش سریع تر و مقرون به صرفه تری می باشد.
بررسی جزئیات بدن فرد مانند خون، پوست و مو، ناخن و بافت های موجود در آنها تماماً توسط اسپکتروفتومتر انجام می شود. همچنین شناسایی مواد ناشناخته نظیر پودرهای موجود احتمالی یا مایعات مشکوک و گاز های سمی در فضا و یا داخل بدن قربانی و صحنه جرم توسط این روش انجام می پذیرد. در آنالیز اسپکتروفوتومتر، مقدار نور جذب شده و عبور داده شده نقش مهمی در تعیین خصوصیات و کلیات یک نمونه ایفا می کند. در واقع، هر کدام از این ترکیبات برای خود ویژگی های مشخصی دارند که عموما اشتراکی هم بین آن وجود ندارد. در نتیجه؛ مقدار نور جذب شده توسط هر کدام از آنها با یکدیگر متفاوت است همین ویژگی سبب گرد آمدن حجم وسیعی از اطلاعات و شواهد در یک صحنه جرم می شود که همگی آنها قابلیت بررسی با استفاده از طیف سنجی و اسپکتروفتومتری را دارند.
کاربرد های طیف سنجی در پزشکی قانونی
در ادامه کاربرد های طیف سنجی در چهارچوب پزشکی قانونی بررسی می شوند.
- بررسی الیاف: بررسی مو، پوست و خون و همچنین بافت های موجود در صحنه جرم یا روی بدن قربانی میتوانند به راحتی راه ارتباطی بین یک مضنون و جنایت ایجاد کند. از بهترین روش های آنالیز و بررسی الیاف، طیف سنجی UV است. علت این است که این روش سریع و بدون نیاز به نمونه دقیق است و باعث حفظ الیاف می شود و آنها را از بین نمیبرد. بنابراین؛ می توان به راحتی الیاف ها را نسبت به هم مقایسه کرد و شباهت و تمایز آنها را کامل عنوان کرد.
از اسپکتروفتومتر UV-VIS همچنین می توان در بررسی و مشخص کردن ویژگی، نوع و مقدار موارد زیر استفاده کرد:
- ویژگی های آلت قتاله
- جوهر اثر انگشت نامه ها
- اوردوز احتمالی داروی خاص
- میزان الکل خون بدن قربانی
- لکه های خون در صحنه جرم
- الیاف و رنگ های صحنه جرم
- دارو های مخدر و خود مواد مخدر
- بررسی خودروی مشکوک: بعضی از اوقات، جرم های رخ داده مربوط به یک ماشین و یا به وسیله یک ماشین انجام می شوند! برای همین، از طیف سنجی برای بررسی رنگ شدگی، تصادف و یا ردی از نمونه بیولوژیکی روی بدنه خودرو استفاده می کنند. برای تحلیل اطلاعات حاصل از بدنه یک خودرو، از آنالیز طیف سنجی رامان استفاده می شود که تکنیکی دقیق و مناسب برای بررسی این مرحله از مراحل جرم شناسی است. آنالیز های دیگری برای شناسایی مواد موجود در بدنه خودرو یا روی بدنه آن نیز وجود دارند، مثل: FTIR و ICP-MS.
- آنالیز خون: برای آنالیز غلظت خون و یا سن نمونه خونی، از طیف سنجی رامان بهره گرفته می شود. ویژگی های هموگلوبین موجود در خون افراد با یکدیگر فرق دارد، در نتیجه می توان با آنالیز آن به ویژگی های جالبی درباره پرونده جنایی پی برد. از روی دیگر، رامان خون روی فلزات، پلاستیک و پارچه کاملا قابل تشخیص است که این برای دایره جرم شناسی امتیاز بزرگی محسوب می شود. نوع میکروسکوپی رامان، توانایی تشخیص انسانی و یا غیرانسانی بودن خون را دارد و اهمیتی ندارد که خونِ مورد نظر رقیق، غلیظ، تازه و یا خشکیده باشد.
- تشخیص الکل موجود در خون: علاوه بر بقیه موارد، از طیف سنجی در آزمایشات و برای تشخیص مقدار الکل بدن فرد در صورت مصرف الکل استفاده می شود. برای این کار از کرومات پتاسیم استفاده می کنیم که در صورت قرار گیری در یک محیط اسیدی، به عنوان اکسید کننده عمل می کند و باعث اکسید اتانول به اسید استیک می شود. در اثر این اتفاق، یون دی کرومات به Cr3+ سبز رنگ تبدیل می شود. کاهش جذب در ۴۴۰ نانومتر، تعیین کننده غلظت اتانول است که دی کرومات آن را جذب می کند.
