امروزه استفاده از انواع عرقیجات گیاهی برای تشکین دردها بسیار رو به گسترش است. عصاره مواد مغذی فعال را از گیاهان استخراج می کند تا مایع غلیظی را تشکیل دهد. در نتیجه عصاره های گیاهی از طریق یک حلال یا مخلوطی از آنها استخراج می شوند. پایداری گیاهان و بروز خواص درمانی در حالت عصاره بسیار بیشتر است. در این مقاله با ترکیب عصاره ها و برخی روش های تعیین درصد اسانس ها، خواص درمانی و برخی عوارض جانبی استفاده نادرست از آنها اشاره شده است.
عرقیجات، عصاره های گیاهی (مایع غلیظی) هستند که از گیاهان تهیه می شوند و به عنوان داروی گیاهی استفاده می شوند. آنها به صورت خوراکی برای تسکین طیف گسترده ای از مشکلات سلامتی مصرف می شوند. در اصطلاح شیمی، عرقیجات محلولی هستند که از عصاره و آب به عنوان حلال استفاده می کنند. عصاره مواد مغذی فعال را از گیاهان استخراج می کند تا مایع غلیظی را تشکیل دهد. این ترکیب اجازه می دهد تا قسمت بیشتری از مواد مغذی از کل گیاه استخراج شود و همچنین دارو را برای استفاده طولانی تر حفظ می کند. به طور کلی تصور می شود که بهترین حلال برای تهیه عرقیجات و استخراج طیف گسترده ای از خواص گیاهی، آب است. این روش امکان جذب آسان ترکیبات گیاهی شفابخش را در جریان خون فراهم می کند. با این حال، مایعات غیر از آب را می توان به عنوان حلال استفاده کرد، از جمله گلیسیرین، سرکه و عسل. مایعات به دست آمده معمولاً عرقیجات نامیده نمی شوند، بلکه گلیسریت، سرکه و اکسیمل نامیده می شوند - که ترکیبی از سرکه عسل است.
نوعی عصاره گیاهی
عصاره از چه چیزهایی تشکیل شده است؟
عصاره حاوی نسبت های خاصی از آب، حلال و مواد گیاهی محلول هستند. نسبت ها با توجه به گیاه مورد استفاده و آنچه می خواهیم استخراج کنیم متفاوت است. حلال به دو صورت عمل می کند، به عنوان یک نگه دارنده و همچنین به عنوان یک حلال که ترکیباتی به نام "مواد تشکیل دهنده" را از گیاه استخراج می کند. حلال استفاده شده از مواد غذایی خوراکی است. نام فنی آن اتانول یا اتیل الکل است. آب موجود در عصاره همچنین ترکیبات گیاهی را استخراج می کند. اما عمدتاً برای متعادل کردن مقدار حلال موجود استفاده می شود. برخی از قسمت‌های گیاه به مقدار زیادی حلال (۷۰ تا ۹۰ درصد) برای استخراج ترکیبات خود نیاز دارند. دقیقا مشخص نیست که حلال ها برای اولین بار در چه زمانی برای ساخت و نگه داری داروهای گیاهی استفاده شد، اما می توان گفت که این مدت بسیار طولانی است. مخلوط حاصل هر روز تکان داده می شود و سپس مایع صاف می شود. مواد گیاهی دور ریخته می شود.
رنگ قهوه ای بطری که برای عریقات عموما استفاده می شود، برای محافظت از مایع در برابر آسیب نور است. این مایع معمولاً برای پنج تا هفت گیاه مختلف با هم مخلوط می شود و در صورت نیاز در بطری های کوچکتر برای استفاده بیماران توزیع می شود. همچنین مرسوم است که عصاره گیاهی را با ماده ای دیگر و غیره نیز مخلوط می کنند. عصاره های گیاهی می توانند تسکین سریع و پشتیبانی از سیستم های بدن را فراهم کنند. آنها با مواد طبیعی ساخته شده اند و معمولا توصیه می شود چند قطره آن را با آب رقیق کنید. این به این دلیل است که هنگام مصرف عصاره گیاهی فقط مقدار بسیار کمی حلال مصرف می شود. به صورت کلی عصاره ها راهی ایمن و موثر برای بهره مندی از فواید گیاهان است. از آنجایی که عصاره های گیاهی معمولا طعم خوبی ندارند، بهتر است آن ها با آب میوه یا مقداری آب مخلوط با عسل، مخلوط شوند.
روش های تعیین درصد اسانس عرقیجات
در ادامه مقاله به نتایج برخی روش ها در شناسایی درصد اسانس ها اشاره شده است.
روش کروماتوگرافی گازی
داده های بدست آمده از روش GC، نشان داده است که ترکیب شیمیایی اسانس ها متفاوت است. بر اساس داده های مختلف منتشر شده، اسانس ها عمدتاً شامل کارواکرول (تا 0.1-83.40٪)، تیمول (0.15-46٪)، لینالول (0.1-50.42٪) است. و سایر مونوترپنوئیدها و همچنین سسکوی ترپن ها و دی ترپن ها است. این تفاوت ها با تغییر در تاثیرات محیطی (ارتفاع و شرایط ریزاقلیمی) روی گیاه، مرحله جمع آوری، تنوع در همان گونه ناشی از حضور نوع شیمی مختلف و کشور محل ایجاد می‌شوند.
اسانس های موجود در عرقیجات با استفاده از طیف‌سنجی GC-MS تعیین شده که بصورت زیر است: کارواکرول (22.5%)، تیمول (17.4%) را در گونه های مورد برسی نشان داده است. هم چنین تحقیقات بیان کرده که محتوای ترکیبات اصلی فنل معطر (تیمول و کارواکرول) با افزایش ارتفاع رشد به طور معنی داری کاهش می یابد. برای تیمول و کارواکرول به ترتیب 24.69% و 2.46% در ارتفاع 100 متر، 2.46% و 24.46% در ارتفاع 500 متر و 0% در ارتفاع 800 متر بود. نمونه های مورد برسی از سه محل که از نظر ارتفاع رشد متفاوت بودند جمع آوری شده است.
نمونه ای از آنالیز توسط کروماتو گرافی گازی
تجزیه و تحلیل TLC
آنالیزهای TLC بر روی دو نوع پلیت انجام شد: صفحات TLC Sil G F254 و HPTLC Sil G F254. قبل از استفاده، صفحات TLC با متانول تهویه شده و در دمای ۱۱۰ درجه سانتیگراد به مدت ۳ ساعت خشک شدند. نمونه ها با دستگاه Linomat 5 به صورت نوارهای ۵ میلی متری، ۲۰ میکرولیتر برای عصاره های گیاهی استفاده شده اند. هر بار مخلوطی از تولوئن-اتیل استات (93:7، V/V) به عنوان فاز متحرک استفاده شد. صفحات توسعه یافته با آنیسالدئید پاشیده شدند و سپس به مدت ۳ دقیقه در دمای ۱۱۰ درجه سانتیگراد حرارت داده شدند که قرمز مایل به آبی شد. باندهایی با طول موج متفاوت روی صفحات ظاهر می شوند. صفحات در نور روز و همچنین در ۳۶۶ نانومتر در محدوده UV قابل مشاهده هستند.
تجزیه و تحلیل GC-FID
آنالیز GC با کروماتوگرافی گازی، با یونیزاسیون شعله انجام شد. تشخیص آشکارساز (FID) برای ترکیبات بر روی یک ستون متیل سیلیکون 80میلی متری قرار گرفتند. هلیوم به عنوان گاز حامل با سرعت جریان ۱۵ میلی لیتر در دقیقه استفاده می شود. دمای برنامه ریزی شده 2 دقیقه در 80 درجه سانتیگراد به 200 درجه سانتیگراد با 4 درجه سانتیگراد در دقیقه افزایش یافت،سپس در دمای 20 درجه سانتی گراد تا 260 درجه سانتی گراد و به مدت 35 دقیقه نگه داری می شود. حجم تزریق برای نمونه ها و استانداردهای عصاره 2 میکرولیتر (mg/ml) بوده است.
نمونه ای از آنالیز نمونه باGC-FID
خواص پزشکی عرقیجات
امروزه انواع عرق های گیاهی، به یکی از پر طرفدار ترین نوشیدنی ها برای مصارف دارویی تبدیل شده اند؛ به طوری که امروزه بیش از پنجاه نوع گیاه وجود دارد که پس از عرق گیری، تبدیل به یک نوشیدنی با مصارف طبی و دارویی زیاد می شوند. عرق های گیاهی در اصل خواص و راحیه گیاهانی هستند که پس از ترکیب شدن این دو مورد با آب، عرق گیاهی به وجود می آید. رایحه عرق های گیاهی در بعضی موارد با تحریک گیرنده های عصبی، باعث آرام شدن سیستم عصبی بدن می شوند. از سوی دیگر مواد تشکیل دهنده عرق های گیاهی برای بسیاری از مشکلات گوارشی، مفید هستند.
- گلاب : گلاب طبیعتی گرم دارد و تقویت کننده‌ی مغز و اعصاب است. غش، ضعف و بی‌هوشی را رفع کرده و بلغم را دفع می‌کند هم چنین لثه را سخت می کند.
- عرق آویشن : عرق آویشن طبیعتی گرم دارد و درمان کننده بلغم، اشتهاآور، ضدعفونی کننده مجاری تنفسی، ضد تشنج و تقویت‌کننده بدن است. ترشی معده را رفع می‌کند. ضددرد، رفع کننده‌ی برونشیت، آسم، گریپ، سوءهاضمه، نقرس، سیاتیک و هم چنین رقیق کننده خون می‌باشد.
- عرق بابونه : عرق بابونه طبیعتی گرم دارد و نیروبخش است. عفونت‌های دردناک را برطرف می‌کند. در درمان یبوست مفید می‌باشد. هم چنین لطیف کننده پوست بدن، ضد دردهای شکم و نفخ، معرق اشتها آور است. عرق بابونه تقویت کننده‌ی معده و اعصاب است، ضدترس، وسواس، بادشکن، آرام بخش نیز می‌باشد. ضمناً طبع آن خشک و گرم است.
- عرق بومادران : طبیعتی گرم دارد و نیرو بخش است، تقویت کننده‌ی قلب و اعصاب، ضد تشنج و تصفیه کننده‌ی خون می‌باشد. ورم معده و روده را درمان می‌کند. برای بواسیر، تب، رفع اختلالات روده، گرفتگی عضلات اطراف قلب و خواب رفتن دست‌ها مفید است.
- عرق برگ گردو : قندخون را پایین می‌آورد. نقرس را درمان می‌کند و ورم مفاصل را که از سردی مزاج باشد تسکین می‌دهد. همچنین اثر تقویت کننده، دفع انگل، پایین آورنده قند خون و ضد عفونی‌کننده دارد و ضد ورم لوزه و مؤثر در بیماری‌های پوستی است.
ضررات پزشکی عرقیجات
در بیشتر موارد، مشکلات به دلیل استفاده نامناسب از این گیاهان و مکمل ها ایجاد می شود. گیاهان و مکمل ها زمانی که برای نشانه های نامناسب استفاده شوند، یا به طور نامناسب تهیه شوند، یا در دوزهای زیاد و یا برای مدت طولانی استفاده شوند، می توانند سمی باشند. هنگامی که بیماران چنین سابقه استفاده ای را ارائه می دهند، پزشکان باید مراقب مسمومیت های احتمالی باشند. به عنوان مثال، دوزهای بیش از حد ویتامین D به دلیل غنی سازی بیش از حد در شیر منجر به هیپرکلمی می شود. به طور مشابه، مصرف بیش از حد و طولانی مدت ویتامین A می تواند منجر به پوکی استخوان و سمیت کبدی شود. بسیاری از عوارض جانبی جدی به دلیل استفاده از گیاهان سنتی برای نشانه های غیر سنتی ایجاد شده است. افدرا در دوزهای کوچک برای نشانه هایی مانند خس خس سینه و سرفه استفاده می شود، اما هرگز به عنوان یک محرک، یک عامل رژیم غذایی، یا عامل تفریحی استفاده نشد. با این حال، چنین استفاده هایی در دوزها و مدت زمان زیاد منجر به مسمومیت های جدی از جمله مرگ، تشنج، روان پریشی، انفارکتوس میوکارد، آریتمی قلبی و سکته شده است. به طور مشابه، استفاده از گونه های مختلف عصاره های گیاهی برای اهداف تفریحی به جای اثرات درمانی منجر به مسمومیت ضد کولینرژیک و مرگ شده است.
کنترل مسمویت های گیاهی
مسمومیت های ناشی از مکمل های غذایی و داروهای گیاهی چالش های مدیریتی منحصر به فردی را ایجاد می کند. بیماران ممکن است پزشکان خود را در مورد مصرف مکمل های گیاهی مطلع نکنند زیرا آنها این محصولات را به عنوان دارو درک نمی کنند. هنگامی که مسمومیت ایجاد می شود، بیماران ممکن است از اینکه مکمل های غذایی یا محصولات گیاهی باعث ایجاد مشکلات می شوند آگاه نباشند، بنابراین به استفاده از محصولات ادامه می دهند. چنین رفتارهایی می تواند تشخیص را مختل کند یا مسمومیت ها را بدتر کند. کسب اطلاعات در مورد محتوای محصول و دوز نیز ممکن است دشوار باشد. برچسب زدن این محصولات ممکن است نادرست یا ناقص باشد. با توجه به عدم تضمین کیفیت و سازگاری برچسب‌گذاری، کمیت محتوا می‌تواند با برچسب متفاوت باشد. اجزای متعدد در یک محصول، شناسایی عامل متخلف را دشوار می کند. تقلب ها یا آلودگی های نامشخص ممکن است ارائه را گیج کننده تر کند. گیاهان خام، گیاهان خشک یا گیاهانی که به پودر یا مایعات تبدیل شده اند ممکن است شناسایی آنها دشوار یا غیرممکن باشد. حتی زمانی که برچسب زدن دقیق باشد یا گیاهان را بتوان شناسایی کرد، اطلاعات علمی و سم شناسی مربوط به آنها ممکن است به راحتی از منابع معمولی در دسترس نباشد. یک مطالعه در ایالات متحده در مورد اثرات نامطلوب مکمل های غذایی نشان داد که کمتر از نیمی از محصولات یا مواد تشکیل دهنده در نرم افزار اطلاعات سموم که در اکثر مراکز سموم ایالات متحده استفاده می شود فهرست شده است.
مکمل های غذایی و داروهای گیاهی نقش مهمی در سیستم مراقبت های بهداشتی عمومی بسیاری از کشورهای در حال توسعه در سراسر جهان ایفا می کنند و به سرعت در بسیاری از کشورهای توسعه یافته محبوبیت پیدا می کنند. اگر به مردم آموزش و مشاوره درست داده شود، می توان از بسیاری از این موارد با خیال راحت استفاده کرد. پزشکان باید آماده باشند تا در مورد استفاده از آنها به بیماران صحبت کنند یا به آنها توصیه کنند. عوارض جانبی مانند آلرژی، تداخلات دارویی، مسمومیت با فلزات سنگین، واکنش به مواد تقلبی یا آلاینده‌ها و سمیت‌ها می‌تواند از خود محصول ناشی شود. هنگامی که این مشکلات آشکار می شوند، یک رویکرد منطقی در مدیریت با تاکید بر احیاء خوب، علائم و مراقبت های حمایتی می تواند مفید باشد. ویژگی‌های بالینی ممکن است سرنخ‌هایی در مورد عوامل متخلف ارائه دهد. تعیین درصد اسانس های مختلف موجود در عرقیجات با روش های مختلفی امکان پذیر است اما از میان تمامی روش های مورد استفاده برای تعیین میزان اسانس در عرقیجات برسی ها نشان می دهد که روش کروماتوگرافی گازی با تعیین دقیق تر و دسترسی آسان تر برای موارد با حجم های نسبتا بالاتر مناسب تر از سایر روش های نام برده می باشد.
